چه چیزی جنگل‌ها را در دام آتش‌سوزی می‌اندازد؟

آتش‌سوزی جنگل

آتش‌سوزی جنگلی را می‌توان به عنوان هرگونه احتراق یا سوزاندن غیرقابل کنترل و غیرتجویزی گیاهان در یک محیط طبیعی مانند جنگل، مرتع، زمین‌زار یا توندرا تعریف کرد که سوخت‌های طبیعی را مصرف می‌کند و بر اساس شرایط محیطی پخش می‌شود.

منابع سوخت، اکسیژن و گرما (مثلث آتش) به گسترش آتش‌سوزی کمک می‌کنند:

• سوخت: هر ماده قابل اشتعال در اطراف آتش، از جمله درختان، علف‌ها، بوته‌ها و حتی ساختمان‌ها، به عنوان سوخت عمل می‌کند. هرچه بار سوخت در یک منطقه بیشتر باشد، آتش‌سوزی شدیدتر خواهد بود.

• اکسیژن: هوا اکسیژن لازم برای آتش‌سوزی را فراهم می‌کند.

• حرارت: منابع حرارتی به شعله‌ور شدن آتش کمک کرده و سوخت را به دمایی می‌رسانند که قابل اشتعال شود.

در طبیعت، به‌ویژه در جنگل‌های عرض‌های جغرافیایی بالاتر، آتش‌سوزی به انتشار مواد مغذی در خاک و پراکندگی بذرها کمک کرده و به حفظ سلامت اکوسیستم جنگلی یاری می‌رساند.

در جنگل‌های استوایی، جوامع محلی و بومی از دیرباز از آتش برای پاکسازی زمین به منظور کشاورزی استفاده می‌کنند.

علل آتش‌سوزی جنگل‌ها

علل طبیعی مانند رعد و برق می‌تواند باعث آتش‌گرفتن درختان شود. این نوع آتش‌سوزی ممکن است با کمک باد به مناطق دیگر گسترش یابد. گاهی اوقات، دمای بالای هوا و خشکی (رطوبت کم) نیز شرایط مناسبی را برای شروع آتش فراهم می‌کنند.

علل انسانی معمولاً خطرناک‌تر هستند. آتش‌سوزی زمانی رخ می‌دهد که منبع آتش مانند شعله، سیگار، جرقه الکتریکی یا هر نوع منبع اشتعال با مواد قابل اشتعال تماس پیدا کند.

سایر عوامل انسانی شامل پاکسازی زمین و سایر فعالیت‌های کشاورزی، نگهداری از مراتع برای مدیریت دام، استخراج محصولات غیرچوبی جنگلی، توسعه صنعتی، اسکان مجدد، شکار، سهل‌انگاری، و به‌عمد آتش زدن هستند.

انواع آتش‌سوزی جنگل

سه نوع اصلی آتش‌سوزی جنگل وجود دارد:

1) آتش‌سوزی تاج‌ها

این نوع آتش‌سوزی تمام قسمت‌های درخت، از ریشه تا تاج، را در بر می‌گیرد و از طریق سایبان درختان گسترش می‌یابد. آتش تاج‌ها از یک درخت به درخت دیگر منتقل می‌شود و به دلیل شدت و گستردگی، مهار آن بسیار دشوار است. برای ادامه‌ی این نوع آتش‌سوزی، وجود بادهای شدید، شیب‌های تند و حجم بالای مواد سوختنی ضروری است. این نوع آتش‌سوزی یکی از شدیدترین و خطرناک‌ترین انواع است.

2) آتش‌سوزی‌های سطحی

این نوع آتش‌سوزی فقط زباله‌های سطحی مانند برگ‌های خشک، شاخه‌ها و علف‌ها را می‌سوزاند. آتش‌های سطحی ساده‌ترین نوع آتش‌سوزی برای خاموش‌کردن هستند و کمترین آسیب را به جنگل وارد می‌کنند. معمولاً علف‌های خشک و برگ‌های ریخته شده عامل اصلی گسترش این نوع آتش هستند.

3) آتش‌سوزی‌های زمینی

گاهی به این نوع آتش‌سوزی، آتش‌سوزی زیرزمینی یا زیرسطحی نیز گفته می‌شود. این آتش‌ها در تجمعات عمیق مواد گیاهی مرده یا زغال‌سنگ نارس که به اندازه کافی خشک شده‌اند، رخ می‌دهند. آتش‌سوزی‌های زمینی بسیار آهسته حرکت می‌کنند، اما خاموش کردن آن‌ها به‌طور کامل بسیار دشوار است. این آتش‌ها می‌توانند برای مدت طولانی، حتی یک فصل کامل، دود کنند و زمانی که شرایط مناسب باشد، به سطح یا تاج درختان گسترش یابند. در این حالت، آتش به‌آرامی حرکت کرده و به‌سختی قابل تشخیص است و ممکن است ماه‌ها بدون شناسایی بسوزد و پوشش گیاهی خاک را از بین ببرد.

عواقب آتش‌سوزی‌های جنگلی

آتش‌سوزی‌های جنگلی میلیاردها تن دی‌اکسید کربن (CO2) را به جو منتشر می‌کنند که به اقلیم و موجودات زنده آسیب می‌رساند.این پدیده همچنین چرخه کربن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، زیرا انتشار CO2 اضافی و از بین رفتن پوشش گیاهی باعث برهم خوردن تعادل این چرخه می‌شود. آتش‌سوزی‌های شدید، گیاهان و جانوران را نابود می‌کنند و می‌توانند به اقتصاد نیز ضربه بزنند، زیرا بسیاری از خانواده‌ها و جوامع برای تأمین غذا، علوفه و سوخت به جنگل‌ها وابسته هستند. این آتش‌ها بوته‌ها و علف‌های کوچک را می‌سوزانند و باعث رانش زمین و فرسایش خاک می‌شوند.

علاوه بر این، آتش‌سوزی می‌تواند ریزاقلیم منطقه را تغییر دهد و شرایط زندگی ناسالمی را ایجاد کند. آتش‌سوزی‌های مکرر در جنگل‌ها همچنین به فرآیند تخریب لایه اوزون کمک می‌کنند.

آتش‌سوزی جنگل در هند

هند نیز در سال‌های اخیر با موارد متعددی از آتش‌سوزی‌های جنگلی روبه‌رو بوده است.

ایالت میزورام هند در دو دهه گذشته بیشترین تعداد آتش‌سوزی جنگل‌ها را ثبت کرده است، به‌طوری که بیش از ۹۵ درصد مناطق این ایالت به‌عنوان کانون آتش‌سوزی جنگل‌ها شناخته می‌شوند. در هند، آتش‌سوزی‌های جنگلی ناشی از ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است. عوامل طبیعی مانند رعد و برق یا اصطکاک بامبوهای خشک می‌توانند به‌ندرت منجر به آتش‌سوزی شوند، اما مسئولان جنگل‌ها معتقدند که تقریباً تمامی آتش‌سوزی‌های جنگلی به عوامل انسانی مربوط می‌شود.

راه‌اندازی اجاق‌های موقت برای پخت غذا توسط گله‌داران و افرادی که محصولات جنگلی را جمع‌آوری می‌کنند، می‌تواند به جا گذاشتن آتش‌های کوچکی منجر شود که پتانسیل تبدیل شدن به یک آتش‌سوزی گسترده در جنگل را دارند.

همچنین، زمانی که کشاورزان برای پاک‌سازی زمین‌های خود از علف‌های خشک آن‌ها را آتش می‌زنند، ممکن است این آتش به جنگل‌های مجاور سرایت کند. سوزن‌ها و برگ‌های خشک کاج که روی تیرهای برق می‌افتند، می‌توانند با ایجاد جرقه منجر به وقوع آتش‌سوزی شوند.

اقدامات کاهشی توسط دولت

وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های کشورها رو به افزایش است و هر ساله مساحت بیشتری از جنگل‌ها نابود می‌شود. علت اصلی این وضعیت، رویکرد کند و تدریجی نسبت به این مشکل است. برای حفظ یک برنامه جامع مدیریت آتش‌سوزی جنگل‌ها، هم تمرکز ملی و هم منابع فنی لازم است. عناصر مهمی مانند ایجاد مراکز استراتژیک آتش‌نشانی، هماهنگی بین وزارتخانه‌ها، تخصیص بودجه کافی، توسعه منابع انسانی، تحقیقات پیرامون آتش‌سوزی، و برنامه‌ریزی‌های جامع برای مدیریت آتش‌سوزی هنوز به درستی پیاده‌سازی نشده‌اند. با توجه به وخامت این مشکل، ضروری است که راهبردهای مدیریت آتش‌سوزی جنگل‌ها به‌طور اساسی مورد بررسی و پژوهش قرار گیرند.