آب‌های سراسر کره زمین چه وضعیتی دارند؟ برای حفظ بهتر آن‌ها چه اقداماتی باید انجام داد؟

‎‌‌‌سال آبی چیست؟

سال آبی یا سال هیدرولوژیک یک بازه زمانی ۱۲ ماهه است که در آن مقدار کل بارش برف و باران اندازه‌گیری و گزارش می‌شود. یک سال آبی از اول مهرماه هر سال، شروع شده و در ۳۱ شهریور سال بعد به پایان می‌رسد. بارش نزولات آسمانی در فصول پاییز و زمستان و استفاده از آب حاصل در فصول بهار و تابستان، موجب می‌شود برای سهولت در انجام محاسبات هیدرولوژیکی از سال آبی استفاده ‌شود.

کاهش میزان بارش و پدیده‌های مختلفی از قبیل تغییرات اقلیمی، کم‌آبی و ... شرایط خاصی را در مناطق مختلف زمین خلق می‌کند.

در مورد وضعیت منابع آبی، می‌توان به چند نکته اشاره کرد:

1.کمبود منابع آبی در برخی مناطق

بسیاری از مناطق جهان با مشکل کمبود آب مواجه هستند. این مشکل می‌تواند به دلیل کمبود بارش، بالا رفتن نرخ مصرف آب توسط انسان (به عنوان مثال، برای کشاورزی و صنعت) و تغییرات اقلیمی باشد. مناطق خشک و نیمه‌خشک، مانند بخش‌هایی از شمال آفریقا و خاورمیانه، معمولاً با کمبود آب مواجه هستند.
در ایران نیز 17 استان از کمبود آب شدید، رنج می‌برند.

2.مدیریت آب

مدیریت منابع آبی در هر کشور و منطقه‌ای متفاوت است. برخی مناطق با مدیریت مؤثر منابع توانسته‌اند، آب‌های خود را حفظ کنند و برای مصرف کاربردی بهینه‌ کنند، در حالی که در دیگر مناطق، ناتوانی در مدیریت آب منجر به تخریب آبخوان‌ها و ریزش منابع آبی شده است. اما در این زمینه شرایط کشور مطلوب نیست!

کسری منابع آب‌های زیرزمینی ایران افزون بر ۱۳۳ میلیارد متر مکعب است! که از این میزان استان اصفهان، ۱۲ میلیارد متر مکعب کسری دارد و با افت آبخوان‌های زیرزمینی روبه‌رو است. ظرفیت سد زاینده رود به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سدهای مرکز کشور، 1090 میلیون متر مکعب است؛ که این بدین معناست، آبخوان اصفهان حجمی 12 برابر سد زاینده رود، کمبود آب دارد!

3.آلودگی آب‌ها

آلودگی آب‌ها ناشی از تخریب محیط زیست، زباله‌های صنعتی، محصولات شیمیایی و مواد آلاینده است؛ که می‌تواند به کاهش کیفیت منابع آبی و به خطر افتادن سلامت انسان و محیط زیست منجر شود.

مواردی مانند تخریب زیست‌محیطی و کاهش جریان‌های آبی به تالاب، میزان آلودگی آب دریاچه ارومیه، را افزایش داده‌اند و عواملی مانند ورود مواد شیمیایی و فاضلاب‌ها به دریاچه نیز در بحرانی‌تر شدن شرایط نقش ویژه‌ای دارند.

4.تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر منابع آبی

تغییرات اقلیمی تأثیر بسیار زیادی بر منابع آبی دارند. این تغییرات می‌توانند به کاهش بارش در برخی مناطق و افزایش بارش در دیگر مناطق منجر شوند. همچنین، ذوب یخچال‌ها و یخ‌های قطبی تأثیرات جدی بر میزان آب آبشارها و سطح آب دریاها گذاشته‌است.

میانگین بلندمدت بارش‌های کشور، حدود ۲۴۲ میلی‌متر است. از سال آبی ۸۷-۸۶ (با ثبت تنها 134 میلی‌متر بارندگی) که کشور بدترین شرایط بارش‌ها را در آن زمان تجربه کرده بود، وضعیت به‌گونه‌ای پیش رفته است که تاکنون ایران هیچ‌گاه بارشی فراتر از میانگین بلندمدت را تجربه نکرده و نزولات جوی، روند نزولی را به خود گرفته‌اند؛ به‌ طوری که پربارش‌ترین مقطع زمانی یک دهه اخیر در کشور مربوط به سال آبی ۹۴ با ثبت ۲۳۷ میلی‌متر بارندگی بوده است.

همچنین در طول ۳۰ سال اخیر به ازای هر یک دهه، تقریبا یک درجه افزایش دما به صورت میانگین برای کشور به ثبت رسیده که رقم قابل توجه و هشداری جدی برای محیط زیست به شمار می‌رود.

برآیند دو وضعیت فوق (میانگین بارش و دما) در مدت ۳۰ سال گذشته، نشان می‌دهد در ایران تغییر اقلیمی شدیدی در حال رخ دادن است، که این تغییرات با توجه به وضعیت جهانی بسیار نگران‌کننده است.

5.مسائل مناطق مشترک

بسیاری از مناطق جهان، منابع آبی مشترک با همسایگان خود دارند و این مسئله می‌تواند به تنش‌ها و تعارضات بین‌المللی منجر شود. توافقات بین‌المللی و همکاری در مدیریت مشترک منابع آبی، می‌تواند به کاهش تنش‌ها کمک کند.

6.تدابیر محافظت از منابع آبی

تدابیر محافظتی نظیر جلوگیری از احداث چاه‌های غیرمجاز، بهسازی آبخوان‌ها، کنترل آلودگی آب، حفاظت ویژه از مناطق محفاظت‌شده و اصلاح الگوهای کشاورزی می‌توانند به حفظ منابع آبی کمک کنند.

همچنین، توجه به مدیریت پایدار منابع آبی، کاهش تلفات آب در فرآیندهای کشاورزی و صنعت و توصیه مردم به مسائل مرتبط با آب، از جمله احیای آب خاکستری از اقدامات مهم برای حفظ منابع آبی در جهان می‌باشد.