مقدمه
تصور کنید هر روز کیسهای پر از زبالههای تر مثل پوست میوه، سبزیجات مانده یا حتی برگهای خشکشدهی باغچهتان را داخل سطل میریزید و به بیرون از خانه منتقل میکنید. حالا فکر کنید همین زبالهها، به جای آنکه دفن یا سوزانده شوند، میتوانند به طلای سیاه زمین تبدیل شوند؛ مادهای به نام کمپوست که نهتنها بوی بدی ندارد، بلکه بوی زندگی و تازگی به خاک میبخشد.
شاید برایتان جالب باشد که کشاورزان قدیمی هم به نوعی از کمپوست استفاده میکردند؛ آنها میدانستند که بازگرداندن مواد آلی به خاک، گیاهانشان را قویتر و زمینشان را حاصلخیزتر میکند. امروز هم با وجود کودهای شیمیایی، هنوز کمپوست جایگاه ویژهای دارد، چون هم طبیعی است، هم ارزان و هم دوستدار محیط زیست.
کمپوستها چگونه تقسیمبندی میشوند؟
کمپوست را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
یک نوع کمپوست از نظر روش تهیه
دیگری از کمپوست نظر مواد اولیه
در ادامه به توضیح کامل آن ها پرداختیم.
اثرات کمپوست چیست؟
اثرات فیزیکی کمپوست بر خاک
کمپوست باعث میشود خاک ساختاری دانهدانه و پوک پیدا کند. این تغییر فیزیکی موجب تهویه بهتر، نفوذ راحتتر ریشهها و کاهش تراکم خاکهای رسی میشود. همچنین در خاکهای شنی هم به حفظ رطوبت کمک میکند.
اثرات شیمیایی کمپوست
مواد مغذی موجود در کمپوستهای مختلف مانند کمپوست قارچ، کمپوست ورمی و... بهتدریج آزاد میشوند و خاک را به یک مخزن غذایی پایدار تبدیل میکنند.
کمپوست میزان نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک را متعادل کرده و مانع از اسیدی یا قلیایی شدن بیش از حد خاک میشود.
اثرات زیستی
چه از کمپوست ورمی استفاده کنید و چه از کمپوست فارچی تمامی این کمپوستها حاوی میکروارگانیسمهایی هستند که برای بهبود عملکرد گیاه لازم و مفید هستند.
این موجودات ریز به تجزیه مواد آلی ادامه میدهند، چرخه مواد غذایی را فعال میکنند و ریشه گیاهان را در برابر بیماریها مقاومتر میسازند. وجود این جمعیت میکروبی باعث زنده شدن خاک میشود.
اثرات زیستمحیطی کمپوستها
با تبدیل زبالههای تر و ضایعات کشاورزی به کمپوست، حجم زبالههای دفنی بهشدت کاهش پیدا میکند.
این کار از انتشار گازهای گلخانهای مثل متان جلوگیری کرده و نقش مهمی در حفظ محیطزیست ایفا میکند.
اما مهمترین تاثیری که میتواند انواع کمپوستها مانند کمپوست ورمی و ... بگذارد همان کاهش میزان تولید زبالههاست.
اثرات اقتصادی
کمپوست یک گزینه ارزان و پایدار است. استفاده از آن هزینه خرید کود شیمیایی را کم میکند و در عین حال کیفیت و کمیت محصولات را بالا میبرد. در نتیجه سودآوری کشاورز یا باغبان بیشتر میشود.
انواع کمپوست از نظر روش تهیه
کمپوستها را میتوان از دیدگاه روش تولید به چند دسته تقسیم کرد.
هر روش مزایا و محدودیتهای خاص خودش را دارد و انتخاب بهترین روش به شرایط محیطی، حجم مواد اولیه و حتی بودجه بستگی دارد.
در ادامه به مهمترین روشهای تهیه کمپوست میپردازیم.
کمپوست خانگی
کمپوست خانگی سادهترین نوع تهیه کمپوست است و هر کسی میتواند حتی در حیاط کوچک یا پشتبام خودش آن را تولید کند.
تصور کنید هر هفته چند کیلو پوست میوه و سبزی در خانه تولید میکنید.
اگر آنها را در یک سطل کمپوست بریزید و کمی خاک و برگ خشک به آن اضافه کنید، بعد از چند ماه یک کمپوست مغذی برای گلها و سبزیجات گلدانیتان خواهید داشت.
کافی است یک سطل کمپوست یا مخزن مخصوص در نظر بگیرید و زبالههای تر مانند:
پوست میوه
سبزیجات مانده
تفاله چای
قهوه
برگهای خشکشده باغچه را داخل آن بریزید.
مزایا کمپوست خانگی
هزینه بسیار کمی دارد
کاهش زبالههای شهری
مناسب برای باغچههای کوچک و گیاهان گلدانی
کمپوست صنعتی
وقتی حجم زیادی از زبالههای آلی در دسترس باشد، روش صنعتی بهترین گزینه است.
در کارخانههای بزرگ بازیافت ضایعات کشاورزی، روزانه چندین تُن کمپوست صنعتی تولید میشود که به صورت بستهبندی شده به دست کشاورزان میرسد.
بدیهی است که استفاده از روش صنعتی برای تولید کمپوست صنعتی یکی از بهترین راهحلها برای کاهش تولید و مدیریت زبالهها در شهرهای بزرگ میباشد.
به هرحال تولید کمپوست صنعتی تماما مزیت نیست و در کنار مزایای خود معایبی نیز دارد.
در این روش از تجهیزات مکانیزه مثل دستگاههای هوادهی، میکسر و سیستمهای کنترل دما و رطوبت استفاده میشود تا فرآیند تجزیه سریعتر انجام شود.
مزایا کمپوست صنعتی :
تولید حجم زیاد در زمان کوتاه
کنترل بهداشتی بهتر
یکنواختی کیفیت کمپوست
ورمیکمپوست
بسیاری از گلخانهداران برای پرورش گیاهان حساس و گرانقیمت مثل سبزیجات ارگانیک یا گلهای زینتی، از ورمیکمپوست بهعنوان بهترین کود طبیعی استفاده میکنند.
ورمیکمپوست یکی از روشهای مدرن و بسیار محبوب است که در آن از کرمهای خاکی استفاده میشود.
این کرمها مواد آلی را میخورند و به کود ارگانیک بسیار مغذی تبدیل میکنند.
محصول نهایی حاوی مقادیر بالای نیتروژن، فسفر و پتاسیم است.
مزایا ورمی کمپوست:
کیفیت بالای محصول
ارزش غذایی زیاد برای خاک
مناسب برای کشاورزی ارگانیک
کمپوست قارچی
این نوع کمپوست مخصوص پرورش قارچ خوراکی است.
برای تولید آن معمولاً از ترکیب کاه و کلش، کود دامی و برخی افزودنیهای دیگر استفاده میشود.
بعد از برداشت قارچ، بستر باقیمانده به شکل کمپوست بسیار غنی در کشاورزی کاربرد دارد.
در توضیحها از کلمه کلش استفاده کردیم!!! اما واقعا کلش چیست؟
کلش در کشاورزی به باقیماندهی ساقه و بقایای خشکشدهی غلات (مثل گندم، جو، برنج و ذرت) بعد از برداشت دانه گفته میشه.
وقتی کشاورز خوشههای گندم یا برنج رو برداشت میکنه، اون ساقههای بلند و خشک که توی زمین باقی میمونن همون کلش هستن.
مزایاکمپوست قارچی :
غنی از مواد آلی
مناسب برای محصولات زراعی مختلف
استفاده مجدد از ضایعات صنعت قارچ
انواع کمپوست از نظر مواد اولیه
علاوه بر روش تهیه، دستهبندی دیگری برای کمپوست وجود دارد که بر اساس نوع مواد اولیه انجام میشود.
هر ماده اولیه ویژگیهای خاص خود را دارد و بر کیفیت و کارایی کمپوست نهایی تأثیر میگذارد.
در ادامه، مهمترین انواع کمپوست از این منظر را بررسی میکنیم.
کمپوست دامی
یکی از رایجترین انواع کمپوست، کمپوست دامی است که از فضولات حیواناتی مثل گاو، گوسفند، مرغ یا اسب بهدست میآید.
در باغهای پسته و زعفران، استفاده از کمپوست دامی پوسیده باعث افزایش چشمگیر عملکرد محصول میشود که میتواند یکی از مثالهای استفاده کمپوست دامی در مزارع باشد.
البته مواد خامی که در کمپوست های دامی استفاده میشود بهتنهایی بوی نامطبوع و عوامل بیماریزا دارند؛ به همین دلیل باید با فرآیند کمپوستسازی به کمپوست سالم و قابل استفاده تبدیل شوند.
مزایا کمپوست دامی
غنی از نیتروژن و فسفر
مناسب برای بیشتر محصولات کشاورزی
کمپوست گیاهی
کمپوست گیاهی از ضایعات کشاورزی و باغی مثل ساقهها، برگها، سبزیجات مانده و بقایای برداشت محصول بهدست میآید.
بسیاری از کشاورزان در زمینهای سبزی و صیفیجات مثل گوجه، خیار و کاهو از کمپوست گیاهی استفاده میکنند تا خاک سبکتر و پرهواتری داشته باشند.
این نوع کمپوست سبکتر است و به دلیل درصد بالای مواد آلی، برای اصلاح بافت خاک بسیار مناسب است.
مزایاکمپوست گیاهی
فاقد بوی نامطبوع
بهبود تهویه خاک
افزایش مواد آلی
کمپوست سبز
کمپوست سبز بیشتر از بقایای تازه گیاهان مثل چمن بریدهشده، برگهای سبز و حتی علفهای هرز بهدست میآید.
به عبارت دیگر هر چیزی تقریبا گیاهی که قابل تجزیه باشد را میتوان برای تولید کمپوست سبز استفاده کرد.
تنها کافی هست موادی مانند
پوسته سبزیجات
پوسته تخم مرغ
ته ماندههای غذایی که در آشپزخانه وجود دارد
و...
بعد از این که تمامی این مواد را جمع آوری کردید میتوانید آنها را به صورت لایه لایه به همراه خاک در یک سطل کمپوست قرار دهید یا میتوانید چالهای در حیاط خانه خود حفر کرده و تمامی این مواد تجزیه پذیر را داخل آن بگذارید.
بعد از آن فقط کافی هست که به این مواد فرصت دهید تا به یک کموست عالی تبدیل شود.
این نوع کمپوست به دلیل نیتروژن بالا سریعتر تجزیه میشود، اما باید با مواد کربنی مثل کاه یا خاکاره ترکیب شود تا تعادل مناسبی ایجاد کند.
مزایاکمپوست سبز
تجزیه سریع
سرشار از نیتروژن
مناسب برای باغچههای خانگی
کمپوست ترکیبی
گاهی برای رسیدن به کیفیت بهتر، چند نوع ماده اولیه با هم ترکیب میشوند و کمپوست ترکیبی ساخته میشود. مثلاً ترکیب فضولات دامی با ضایعات گیاهی یا برگهای سبز میتواند کود بسیار متعادلی ایجاد کند.
معمولا کمپوستهایی که در شهرداریها استفاده میشود به این صورت درست شده است.
مزایاکمپوست ترکیبی
تعادل بهتر مواد غذایی
افزایش کیفیت محصول نهایی
مزایای استفاده از کمپوست
تصور کنید دو کشاورز در دو زمین کنار هم مشغول کار هستند. یکی از آنها سالهاست از کودهای شیمیایی استفاده میکند و دیگری تصمیم گرفته زمینش را با کمپوست تقویت کند.
در زمین اول، گیاهان در ابتدا سریع رشد میکنند، اما بعد از مدتی خاک خسته و کمجان میشود. بارانهای شدید، مواد غذایی را از خاک میشویند و محصول سال به سال کمتر میشود.
حتی آفات و بیماریها بیشتر سراغ این زمین میآیند.
اما در زمین دوم ماجرا متفاوت است. خاک این زمین سبک و پوک شده، مثل یک بستر نرم برای ریشهها. وقتی باران میبارد، آب داخل خاک میماند و گیاهان تشنه نمیشوند.
کمپوست آرامآرام مواد مغذی خودش را آزاد میکند، درست مثل یک سفره دائمی که همیشه چیزی برای خوردن دارد. کشاورز دوم کمتر سراغ کود شیمیایی میرود و هزینههایش هم پایینتر میآید.
با گذشت زمان، محصولات این زمین نهتنها بیشتر، بلکه سالمتر و خوشطعمتر میشوند. گیاهان قویترند و کمتر بیمار میشوند. حتی پرندگان و کرمهای خاکی دوباره به این زمین برمیگردند، چون محیطی زنده و سالم پیدا کردهاند.
و اینجاست که کشاورز دوم با لبخند به همسایهاش میگوید: کمپوست مثل یک سرمایه بلندمدت برای زمین است؛ شاید کندتر اثر کند، اما ماندگارتر و پایدارتر است. خاکم نفس میکشد، محصولم پر بارتر است و طبیعت هم کمتر آسیب میبیند.
نکات مهم در استفاده از کمپوست
استفاده از کمپوست اگرچه ساده به نظر میرسد، اما رعایت چند نکته کلیدی باعث میشود بهترین نتیجه را از این کود ارگانیک بگیرید:
میزان مصرف
مقدار کمپوست مورد نیاز بستگی به نوع محصول و بافت خاک دارد.
به طور معمول برای باغچههای خانگی، افزودن ۲ تا ۵ کیلوگرم کمپوست در هر مترمربع کافی است.
در زمینهای کشاورزی نیز میتوان بین ۱۰ تا ۲۰ تن کمپوست در هر هکتار استفاده کرد.
زمان مصرف
بهترین زمان استفاده از کمپوست پیش از کاشت محصول است.
در این حالت کمپوست فرصت دارد با خاک مخلوط شود و بستر مناسبی برای رشد ریشه گیاه ایجاد کند.
البته میتوان در طول فصل رشد نیز مقدار کمتری کمپوست بهصورت سطحی به خاک اضافه کرد.
روش مصرف
کمپوست باید بهخوبی با خاک ترکیب شود تا عناصر غذایی آن در دسترس ریشه قرار بگیرند.
در باغچههای خانگی میتوان آن را روی خاک پخش کرد و با بیلچه مخلوط نمود.
در زمینهای بزرگ کشاورزی هم دستگاههای مخصوص برای این کار وجود دارد.
کیفیت کمپوست
استفاده از کمپوست نیمپوسیده یا بیکیفیت ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد.
کمپوست آماده باید رنگ تیره، بوی خاک تازه و ساختاری سبک و crumbly (دانهدانه و پوک) داشته باشد.
ترکیب با سایر کودها
در بعضی شرایط، میتوان کمپوست را همراه با مقدار کمی کود شیمیایی یا دامی استفاده کرد تا اثر آن تقویت شود.
اما باید توجه داشت که مصرف بیش از حد هر نوع کودی، میتواند به خاک و گیاه آسیب بزند.
جمعبندی و نتیجهگیری
در این مقاله دیدیم که انواع کمپوست بر اساس روش تهیه (خانگی، صنعتی، ورمی و قارچی) و همچنین نوع مواد اولیه (دامی، گیاهی، سبز و ترکیبی) دستهبندی میشوند.
هرکدام ویژگیها و مزایای خاص خود را دارند و انتخاب مناسبترین نوع، بستگی به شرایط خاک و نیاز کشاورز یا باغبان دارد.
بنابراین چه یک باغچه کوچک در خانه داشته باشید و چه مسئولیت یک زمین کشاورزی بزرگ را بر عهده بگیرید، استفاده از کمپوست میتواند بهترین انتخاب شما باشد. این انتخاب هم به سود شماست و هم به سود طبیعت.
حالا که این مطالب را مطالعه کردید شاید بپرسید چه موادی قابل کمپوست هستند که برای این مورد می توانید از مقاله مواد قابل کمپوست سایت چرخه حیات بازدید کنید.
بهتر است بدانید تولید کمپوست کار دشواری نیست و می توانید به راحتی در منزل آن را تولید کنید.
همینطور اگر سوالی درباره انواع کمپوست دارید میتوانید در قسمت نظرات آن را ثبت کنید تا به سرعت به آن پاسخ دهیم.