میرآب

بخش نخست: مقدمات

تمام جانداران به طور غریزی به دنبال حفظ بقاء خود و نوع خود هستند. اما از بین تمام موجودات تنها یک موجود است  که با زیست خودعلاوه بر بقاء خودحیات دیگر موجودات را نیز تامین می‌نماید: درخت. اگر نگاهی به مجموعه‌کارهایی که یک درخت انجام می‌دهد نگاهی بیاندازید متوجه خواهید شد که او به گونه‌ای خلق شده تا بتواند کلیددارِ حفظ کیفیت حیات برای تمام اکوسیستم‌های موجود در چرخۀ حیات باشد. فرقی نمی‌کند درختی تک افتاده در افق بیابانی باشد یا انبوهی از درختان جنگلی.

درخت در جای‌جای چرخۀ حیات ریشه دوانده و شاخه‌های پرمهرش را بر سر تمام موجودات کرۀ زمین گسترده است. تمام راه‌ها در اکوسیستم‌های ریز و درشت در هستی، یا به درخت ختم می‌شود یا از آن عبور می‌کند. در اینجا به دنبال آن هستیم که کلیدی‌ترین نقشی که درخت در امروز و آیندۀ بشریت ایفاء می‌کند را بررسی کنیم: «میرآبی»

 دربارۀ درگیری‌های آیندۀ بشریت شنیده‌اید که جنگ‌های آینده نه بر سر نفت یا مرز‌های کشورها که بر سر حیاتی‌ترین مسئلۀ بقاء انسان است: آب. شاید امروزه که دسترسی به آب برای شما به راحتی باز کردن شیر آب است تصور آن‌که انسان‌ها بر سر آب با هم دعوا کنند غریب به نظر برسد اما باید به اطلاع‌تان برسانم زمزمه‌های جنگی که از آن صحبت می‌کنیم مدت‌هاست آغاز شده است. برای درک این نکته راه دوری نمی‌خواهد بروید؛ کشاورزی که امروز از حق‌آبۀ منطقۀ خود محروم شده است را می‌توان از کشته‌های این جنگ به حساب آورد. در عرصۀ بین الملل هم اشاره‌ای به تنش‌های جدی که در همین چند سال اخیر بین کشورهایی چون ایران و افغانستان یا ترکیه و عراق بر سر تقسیم حق‌آبه‌های دو کشور پدید آمده است کافی به نظر می‌رسد. اما با منع کردن همسایه و به راه انداختن جنگ برای تصاحب آبِ بیشتر تنها معضلات جدیدی به لیست دور و دراز مشکلات تمدن مدرن اضافه کرده‌ایم و مرهمی بر زخم انسان نخواهد بود. تنها راه حل دائمی و البته مسالمت آمیز برای حل معضلات فردا و پس‌فردای آب، کاشت درخت و سرسبز نمودن زمین است.

با خود می‌گویید این که نشد راه حل! مگر کاشت درخت به مصرف بیشتر آب دامن نمی‌زند؟! یا کشورهایی مانند ایران که سالیانی‌ست با خشک‌سالی دست به گریبان‌اند مگر می‌توانند تقدیر دیگری جز زندگی‌ای خشک و کویری داشته و حتی خیال سرسبز شدن ایران به سرشان بزند؟ بله! با مطالعات و آزمایشاتی که به تازگی صورت گرفته و با در کنار هم قرار دادن این نتایج، به این نکته دست پیدا می‌کنیم که درخت مانند یک میهمان مبارک است که رزق خود را نیز به همراه خواهد آورد. به علاوه هرچه تعداد گیاهان بیشتری در واحه، باغ یا جنگل خود داشته باشید، اکوسیستمی که گرداگرد درختان تشکیل می‌شود بهتر با هم هماهنگ می شوند تا از منابع طبیعی مانند آب حداکثر استفاده را ببرند. در واقع یک گیاه به تنهایی، یا یک باغ کوچک، مشکل بیشتری برای زنده ماندن خواهد داشت، زیرا به تنهایی کار می کند. به یاد داشته باشید گیاهان، بیشتر دوست دارند به صورت گروهی کار کنند پس آن‌ها را تنها نکارید! درک این نکته نیازمند مقدماتی است.

در ابتدا باید بگویم تصور ما از این‌که روزی آب تمام خواهد شد نادرست است. آبی که امروز روی زمین وجود دارد به همان اندازه‌ایست که از ابتدای خلقت وجود داشته است. منابع آبی زمین به لطف چرخۀ آب همواره در حال جا به جایی و تغییر شکل است. چیزی شبیه «پایستگی انرژی». پس در حقیقت مسئلۀ امروز ما بر سر تمام شدن آب نیست؛ بلکه موضوع بر سر این است که چگونه این منابع را مدیریت کنیم.

تجربیات انسانی در حوزۀ مدیریت آب تا به امروز با شکست‌های عمیقی مواجه شده است. ما سدهایی ساخته‌ایم که با حبس کردن آب در میان کوه‌ها، باعث از دست رفتن حجم عظیمی از آن  به وسیلۀ تبخیر می‌شویم. مقدار این هدر رفت آن‌قدر هست که دولت‌ها را مجبور به تن دادن به راه حل‌هایی با هزینه‌های گزاف برای ایجاد سایه بر روی سطح آب کرده باشد. سیلاب‌ها، طوفان‌ها، بارش‌های بی‌سابقه‌ای که موجب فرسایش شدید خاک شده، خشکسالی‌های بی انتها و از بین رفتن کشاورزی ها تنها بخش کوچکی از ثمراتی است که بر هم زدن چرخۀ آب به همراه آورده است.

 بر اساس پژوهش حاضر راه حل مدیریت کم‌هزینه و بی‌خطر آب توجه به نقش درخت در این چرخه و بازگرداندن نقش فراموش شدۀ «میرآب»ـی به درخت است. درخت با قرار گرفتن در مرکز در هم تنیدۀ چرخه‌های طبیعت، به تنهایی قادر است تا در کنار مدیریت آب و جلوگیری از هدررفت آب، جلوی فرسایش خاک را گرفته و پاکی را نیز برای هوا به ارمغان آورد. درخت برای این کار امکانات زیادی دارد. از تعدیل دما و ایجاد سایه بان به وسیلۀ شاخ و برگ و حفظ رطوبت آب در خاک گرفته تا شارژ کردن سفره‌های زیرزمینی و حتی پمپاژ رطوبت به مناطق خشک. ما هر کدام از این بخش‌ها را به طور تخصصی بررسی می‌کنیم تا راه حل ارائه شده روشن‌تر شود. به این منظور ابتدا مقدماتی را باید عرض کنم تا در پایان بتوان این کلاف سر در گم را به درخت ختم به خیر کنیم.